Viêm da do Demodex (Demodicidosis)

Viêm da do demodex (Demodicidosis) gây nên bởi một loại côn trùng chân khớp ký sinh với số lượng lớn ở nang lông, tuyến bã, vảy da ở người. Các triệu chứng không đặc hiệu như: ngứa mặt, đỏ da, vảy da, mụn mủ ở nang lông, sẩn đỏ mụn mủ ở da đầu kèm theo rụng tóc từng đám. Cũng có thể là viêm da quanh miệng, viêm bờ mi, viêm da dầu hoặc giống trứng cá.

Sơ lược lịch sử viêm da do Demodex

Năm 1840, Jakob Henle lần đầu tiên đã mô tả sơ qua về D. folliculorum. Năm 1842, Gusta Simon lần đầu tiên mô tả đầy đủ về D.folliculorum dưới tên Acarusfolliculorum và sắp xếp chúng vào nhóm ngoại ký sinh. Năm 1963, Akbulatova (người Nga) đã phân lập được D.brevis. Năm 1932, Ayres và Anderson quan sát trên mô bệnh học một số lượng lớn D.folliculorum ở thương tổn da dạng vẩy phấn. Tác giả điều trị bệnh bằng thuốc diệt ký sinh trùng thì dấu hiệu lâm sàng và xét nghiệm đều âm tính. Đây là một bước tiến lớn trong việc phát hiện và điều trị bệnh viêm da do Demodex. Năm 1961, Ayres nghiên cứu độ tập trung và mối liên quan đến vai trò gây bệnh của Demodex. Năm 1964, Mihan và Ayres đã mô tả hình ảnh lâm sàng của bệnh viêm da do Demodex.

Căn nguyên và cơ chế bệnh sinh của viêm da do Demodex

Tác nhân gây bệnh viêm da do Demodex

Viêm da do Demodex là bệnh gây nên bởi một loại côn trùng chân khớp ký sinh với số lượng lớn ở nang lông, tuyến bã, vảy da ở người và súc vật.

Demodex thuộc họ ve mạt, có kích thước nhỏ nhất trong nhóm ký sinh trùng ngành chân khớp (Arthropoda), lớp nhện (Arachinida), bộ ve (Acarina), họ Demodicidae, giống Demodex.

Có khoảng 65 loài Demodex nhưng thường có hai loài ký sinh trên người là D.folliculorum và D. brevis.

– D.folliculorum có chiều dài 0,3-0,4 mm, thường ký sinh ở nang lông.

– D. brevis chiều dài 0,15-0,2 mm, ký sinh ở ống tuyến bã nối cổ nang lông. Hai loại có cấu trúc tương tự nhau,cơ thể chia làm 3 phần: đầu, ngực và đuôi:

Đầu có một mỏ nhọn và một đôi râu đối xứng ở 2 bên.

Ngực có 4 cặp chân đối xứng nhau.

Đuôi có độ dài khác nhau: D.brevis đuôi ngắn, D.folliculorum dài hơn.

Tại vùng phễu của nang lông, D. folliculorum tập trung khoảng từ 1-25 con trong một nang lông. Còn D.brevis thường đứng đơn độc trong ống bài xuất chất bã, nằm song song với sợi lông đầu cắm vào phía trong, phần đuôi thò lên bề mặt da ở vị trí của sợi lông.

Ngoài ra, một số loài Demodex ký sinh trên súc vật chủ yếu trên mèo, Demodex ecnr ký sinh trên ngựa, Demodex bovis ký sinh trên động vật nuôi như trâu, bò, ngựa, Demodex ovis ký sinh ở lợn và cừu. Tuy nhiên, chúng không lây lan và gây bệnh cho người.

Cơ chế xâm nhập và gây viêm da do Demodex

Khi xâm nhập vào da người, Demodex ký sinh ở nang lông, tuyến bã. Mỏ sắc nhọn chọc thủng tế bào biểu bì và tiết ra men lipase thủy phân nguồn thức ăn. Khi lượng Demodex tập trung nhiều làm nang lông giãn rộng, hình thành nút sừng gây tắc nghẽn nang lông và giảm bài tiết chất bã ra ngoài khiến da trở nên khô ráp và bong vảy.

Vòng đời của Demodex: sau khi thụ tinh trên bề mặt da, Demodex chui sâu vào nang lông và tuyến bã. Chúng đẻ trứng ở đó, kéo theo sự xâm nhập của vi khuẩn và vi nấm. Chu kỳ sống của Demodex xấp xỉ 2 tuần. Con trưởng thành sống 5-6 ngày trong nang lông, có thể di chuyển trên da đặc biệt về ban đêm vì chúng ưa hoạt động trong bóng tối và môi trường nóng ẩm.

Chu kỳ sống qua 5 giai đoạn: trứng —> ấu trùng —> tiền nhộng — nhộng —> trưởng thành.

Demodex trưởng thành phá hủy da bằng cách bài tiết chất cặn bã, đẻ trứng và chết. Sau khi chết xác của chúng hoá lỏng lắng đọng trong da.

Cơ thể vật chủ chống lại sự xâm nhập Demodex và các sản phẩm chất bài tiết của chúng thông qua phản ứng miễn dịch dịch thể và miễn dịch tế bào của vật chủ đối với Demodex.

Người nhiễm Demodex thường có cảm giác ngứa, rát và kích thích là do quá trình sinh trưởng và di chuyển của ký sinh trùng. Đôi khi có phản ứng u hạt với chất kitin có trong xương của Demodex.

Vị trí gây bệnh chủ yếu vùng da mặt, vì đó là nơi tập trung nhiều nang lông tuyến bã nhất, gấp 4-5 lần vùng da khác. Đồng thời, vùng mặt thường xuyên có sự va chạm, cọ sát với môi trường nên là điều kiện thuận lợi cho Demodex xâm nhập, phát triển và gây bệnh.

Trên một bệnh nhân có thể chỉ nhiễm chủng D.folliculorum hoặc D.brevis đơn thuần, nhưng cũng có thể đồng nhiễm 2 chủng D.folliculorum và D. brevis.

Lây truyền viêm da do Demodex

Viêm da do Demodex có thể lây truyền thông qua tiếp xúc trực tiếp như: hôn, cọ má, sử dụng chung khăn…

Trẻ mới sinh và mới lớn ít khi có Demodex do lượng acid béo trên da thấp mặc dù trẻ có thể nhiễm Demodex do tiếp xúc. Nhưng ở lứa tuổi trên 50 có khoảng 30%, người 80 tuổi khoảng 50%, người 90 tuổi hay già hơn thì gần như 100% nhiễm Demodex.

Demodex cũng thường không có mặt trên bệnh nhân bị trứng cá vị thành niên. Có lẽ là do thành phần acid béo tự do không thích hợp cho sự hấp thu của Demodex ở nhóm này.

Tuy nhiên, không phải người nào nhiễm Demodex cũng có biểu hiện lâm sàng. Chỉ khi sức đề kháng của cơ thể vật chủ suy giảm, số lượng Demodex tập trung nhiều và thời gian ký sinh của Demodex từ vài tháng đến vài năm mới có biểu hiện bệnh. Nhiều khi Demodex có thể sống và sinh sản lặng lẽ mà không có biểu hiện lâm sàng.

Triệu chứng lâm sàng của viêm da do Demodex

Demodex có thể ở bất kỳ nơi nào trên cơ thể. Nơi nào có mật độ tập trung nang lông tuyến bã nhờn nhiều thì tỷ lệ nhiễm Demodex cao. Tuy nhiên vị trí hay gặp nhất là ở mặt (mi mắt, mũi, má, trán, thái dương, xung quanh miệng, rãnh mũi má, ống tai ngoài). D.folliculorum thường khu trú ở mặt còn D.brevis thường khu trú ở cổ và ngực.

Ngoài ra, Demodex cũng có thể tìm thấy trên da đầu, trên ngực, lưng và đầu vú. Thậm chí còn thấy ở quy đầu, mu sinh dục, mông.

Tùy theo số lượng Demodex, giai đoạn bệnh, sức đề kháng của từng cá thể mà lâm sàng có biểu hiện khác nhau.

Bệnh nhân viêm da do Demodex thường đi khám với các triệu chứng không đặc hiệu như ngứa mặt, đỏ da, vảy da, mụn mủ ở nang lông, sẩn đỏ mụn mủ ở da đầu kèm theo rụng tóc từng đám. Cũng có thể là viêm da quanh miệng, viêm bờ mi, viêm da dầu hoặc giống trứng cá.

Triệu chứng của viêm da do demodex
Triệu chứng của viêm da do demodex

Nhìn chung, bệnh viêm da do Demodex được phân thành 3 nhóm chính:

– Viêm nang lông vẩy phấn (Pityriasis folliculitis, Pityriasisfolliculorum)

– Trứng cá đỏ giống dạng Demodex (Rosacea like demodicidosis)

– Dạng trứng cá đỏ thể u hạt (Granulomatous rosacea) hay còn gọi (Demodicidosis gravis).

Viêm nang lông vẩy phấn (Pityriasis folliculitis)

Là hình thái nhẹ nhất của viêm da do Demodex. Bệnh thường gặp ở phụ nữ có tiền sử không rửa mặt thường xuyên bằng xà phòng và sử dụng nhiều mỹ phẩm.

Thương tổn là đám da hơi đỏ, trên bề mặt có những vẩy da, nút sừng nhỏ ở nang lông làm cho da mặt trở nên lấm tấm như giấy ráp. Cảm giác chủ quan thường thấy là ngứa, rát, đặc biệt kiến bò ở vùng mặt.

Viêm nang lông vảy phấn là hình thái nhẹ nhất của viêm da do Demodex
Viêm nang lông vảy phấn là hình thái nhẹ nhất của viêm da do Demodex

Mô bệnh học: có xâm nhiễm tế bào lympho dày đặc xung quanh mạch máu ở vùng trung bì, không có sự hình thành u hạt.

Viêm da do Demodex giống dạng trứng cá đỏ (Rosacea – like demodicidosis)

Bệnh nhân có các biểu hiện như đỏ da, vẩy da, sẩn đỏ mụn mủ giống như trứng cá đỏ nhưng có những đặc điểm riêng.

Bắt đầu đột ngột, tiến triển nhanh.

Có triệu chứng ngứa, rát, cảm giác kiến bò trong bóng tối.

Đỏ da dai dẳng, nhạy cảm với ánh sáng.

Vảy da ở nang lông.

Tổn thương là những sẩn mụn nước (papulovesicle), mụn nước mụn mủ (vesicopustules), đặc biệt không có nhân (noncomedon).

Thương tổn không đối xứng, không có biểu hiện giãn mạch, thường phối hợp với viêm bờ mi (demodectic blepharitis).

Viêm da do Demodex giống dạng trứng cá đỏ
Viêm da do Demodex giống dạng trứng cá đỏ

Tiền sử thường dùng thuốc bôi chứa steroid.

Thường gặp trên bệnh nhân suy giảm miễn dịch.

Mô bệnh học: thấy bạch cầu đơn nhân thâm nhiễm viêm xung quanh nang lông. Đôi khi hình thành u hạt, thâm nhiễm chủ yếu là lympho T CD4+. Tỷ lệ T CD8 thấy dưới 5%. Xâm nhập viêm xung quanh nang lông là đại thực bào.

Viêm da do Demodex dạng trứng cá đỏ thể u hạt (Demodicidosis gravis)

Thường phối hợp với hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (có hoặc không có HIV). Bệnh nhân có sẩn đỏ, mụn mủ, áp xe sâu và ở một bên mặt, tồn tại dai dẳng, không đáp ứng với điều trị thông thường.

Mô bệnh học: thấy tổ chức u hạt bao gồm tế bào khổng lồ chứa dấu vết của hiện tượng thực bào Demodex, có hoại từ ở trung tâm.

Triệu chứng của viêm da do demodex

Ngoài ra, viêm da do Demodex có thể kèm theo rụng tóc và viêm bờ mi (blepharitis). Bệnh nhân thấy rụng tóc từng mảng, trên bề mặt đám rụng tóc có sấn đỏ, mụn mủ. Sự thâm nhập vào tuyến bã nang lông của Demodex gây đáp ứng miễn dịch và phản ứng viêm xung quanh tổ chức. Lâu ngày Demodex phá huỷ hành tóc làm đẩy nhanh chu kỳ của tóc từ giai đoạn phát triển sang giai đoạn thoái triển dẫn đến mỏng tóc và rụng tóc.

Ở hình thái phối hợp với viêm bờ mi, có thể ngứa bờ mi, rụng lông mi, mi mắt dày lên, nhiều vảy da xung quanh lông mi. Thường viêm bờ mi do Demodex hay kết hợp với bệnh da ở xung quanh mí mắt như viêm da dầu.

Cận lâm sàng của viêm da do Demodex

Có nhiều phương pháp xét nghiệm tìm Demodex như:

– Tìm Demodex ở vảy da soi trong KOH 20%.

– Tìm Demodex bằng cách nặn chất bã, soi trong dầu thực vật.

– Sinh thiết bề mặt da tiêu chuẩn.

– Sinh thiết toàn bộ bề mặt da v.v…

– Tìm Demodex ở vẩy da

Dùng dao cùn tiệt trùng cạo vảy da.

Tập trung bệnh phẩm trên tiêu bản đã nhỏ sẵn 1-2 giọt KOH 20%

Nhận định kết quả: soi tìm Demodex dưới kính hiển vi

+ Nếu độ tập trung của Demodex > 5 con trên một vi trường có độ phóng đại thấp: Demodex là căn nguyên gây bệnh .

+ Nếu độ tập trung của Demodex <5 con trên một vi trường có độ phóng đại thấp: Demodex không phải căn nguyên gây bệnh.

– Kỹ thuật xét nghiệm tìm Demodex bằng phương pháp nặn chất bã

Dùng ngón tay trỏ và ngón cái có đeo găng, nặn cậy chất bã vùng đỉnh mũi, hai bên cánh mũi và một số vị trí khác trên mặt.

Lấy đầu nhọn dao cùn gạt chất bã, hoà nhẹ nhàng, đều tay vào dung dịch dầu thực vật đã nhỏ sẵn trên lam kính đến khi chất bã tan hoàn toàn, đem soi ngay dưới kính hiển vi quang học.

Nhận định kết quả: dùng vật kính l0x quan sát sơ bộ hình thể, đếm số lượng và độ tập trung của Demodex. Còn vật kính 20x, 40x nhận định rõ hình thể, cấu tạo của từng loại và từng giai đoạn Demodex. Ngoài ra, có thể quan sát được sự chuyển động của Demodex rất sinh động.

Điều trị viêm da do Demodex

Nguyên tắc điều trị viêm da do Demodex

Rửa mặt thường xuyên.

Không sử dụng thuốc bôi có chứa steroid và các kem bít lỗ chân lông.

Phát hiện và điều trị cho những người tiếp xúc có cùng triệu chứng.

Điều trị tại chỗ

Thuốc bong vẩy

Thuốc bong vẩy thường dùng trong các trường hợp viêm da do Demodex dạng viêm nang lông dạng vảy phấn nhẹ do tác dụng bạt nút sừng ở nang lông, làm bong nhanh lớp thượng bì trong đó chứa Demodex và các sản phẩm bài tiết của chúng. Có thể dùng:

+ A.salicylic 5% (salicylic acid)

+ Thuốc bôi dạng tiền vitamin A acid.

Thuốc có tác dụng diệt ký sinh trùng

+ Benzyl benzoat dạng dung dịch 10% và 25%

Cách dùng : bôi tại chỗ ngày 2 lần

Thận trọng: không bôi vào niêm mạc

Tác dụng phụ : hay gây viêm da tiếp xúc kích ứng.

+ Gamma benzene hexachloride 1% (Lindanl%): thuốc dạng dung dịch 1%.

Cách dùng: bôi tại chỗ ngày 1 lần, một tuần bôi 2 lần, tắm sau khi bôi 8-10 giờ.

Thận trọng: không an toàn cho phụ nữ có thai và cho con bú, dùng trong thời gian dài có thể gây nhiễm độc thần kinh cho trẻ em dưới 7 tuổi.

Tác dụng phụ: gây viêm da tiếp xúc kích ứng

+ Kem permethrin:

Dạng kem bôi, tác dụng vào màng tế bào thần kinh của ký sinh trùng gây liệt và chết KST nhưng ít độc trên người.

Cách dùng: bôi ngoài da ngày 1 lần, một tuần 2 lần, rửa sau bôi 8-10 giờ

Thận trọng: không bôi vào niêm mạc.

Tác dụng phụ: gây viêm da tiếp xúc kích ứng.

+ Crotamiton: dạng kem hoặc dung dịch, dùng được cho trẻ sơ sinh và phụ nữ có thai.

Cách dùng: bôi trong 5 đêm liên tục, tắm sau 24 giờ khi sử dụng lần cuối.

Thận trọng: không bôi vào niêm mạc.

Tác dụng phụ: gây viêm da tiếp xúc kích ứng.

+ Kem Metronidazol: dạng kem bôi 0,75% và 1%

Cách dùng: bôi ngoài da ngày 2 lần.

Thận trọng: tránh tiếp xúc với mắt và niêm mạc, thận trọng khi dùng cho phụ nữ có thai

Tác dụng phụ: gây viêm da tiếp xúc kích ứng.

Điều trị toàn thân viêm da do Demodex

Metronidazol

Thuộc nhóm imidazol có khả năng ức chế nấm và Trichomonas, vi khuẩn kỵ khí.

+ Cơ chế tác dụng của metronidazole trên viêm da do Demodex chưa rõ. Tuy nhiên, nhiều giả thuyết cho rằng sự hình thành 5 sản phẩm chuyển hoá với hoạt tính sinh học cao của Metronidazol đã tác động lên chu kỳ sinh sản của ký sinh trùng. Đồng thời, Metroniazol có khả năng chống viêm và ngăn cản sự di chuyển bạch cầu đa nhân.

+ Liều dùng: uống 500mg/ngày trong 15 ngày

+ Chống chỉ định

Quá mẫn với nhóm imidazol

Rối loạn tạo máu, rối loạn thần kinh thực thể

Phụ nữ có thai và cho con bú

+ Thận trọng

Ngưng thuốc khi có dấu hiệu thần kinh bất thường

Theo dõi công thức bạch cầu khi dùng liều cao và dài ngày

+ Tác dụng phụ

Rối loạn tiêu hoá, chán ăn, buồn nôn, đau dạ dày

Dị ứng thuốc: ngứa, nổi mề đay, ban đỏ.

Hiếm gặp: giảm bạch cầu, nhức đầu, mệt mỏi.

+ Tương tác thuốc: không dùng chung với rượu, Disulfuran.Thận trọng khi phối hợp warfarin, 5 fluorouracil.

Ivermetin

Là dẫn xuất avermetin là nhóm thuốc mới chống KST có hoạt phổ rộng.

Thuốc tác dụng lên KST bằng cách ức chế dẫn truyền thần kinh ở giun sán. Ở người lớn, với liều dùng duy nhất ivermetin làm giảm số lượng các ấu trùng giun chỉ ở da.

+ Chỉ định: trong các trường hợp nhiễm giun chỉ, nhiễm KST ngoài da

+ Dạng thuốc: viên nén 3mg, 6 mg

+ Liều dùng: liều duy nhất 200pg/kg

Có thể uống vào buổi sáng hoặc vào buổi chiều nhưng phải nhịn ăn trước và sau khi uống 2 giờ. Không uống quá 1 lần trong năm.

+ Chống chỉ định: mẫn cảm với một số thành phần của thuốc

+ Tác dụng phụ:

Hiếm gặp, cơ thể cảm giác bất thường như phù mắt, viêm màng mạch, viêm kết mạc và giác mạc.

Ngoài ra, có thể ngủ gà, tăng bạch cầu ái toan, transaminase tăng cao.

+ Thận trọng:

Tránh dùng cho trẻ em dưới 5 tuổi.

Tránh dùng cho phụ nữ có thai và cho con bú.

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *